Sanat Aşığı SACİDE YORULMAZ ile biyografik söyleşi
Kimi zaman tamamlanmamış bir desende yansıyabilir yaşamın tüm izleri; mutlu insan yüzleri, seher vaktinde çiftçilerin tarlaya gidişleri, acı bir martı çığlığı, kalay yapan bakır ustasının alın teri, yılkı atlarının koşuşturmaları, akşam kızıllığında yorgun değirmencinin emeği, körpe çiçekler, sevimli böcekler konumlanır beyaz tuvallere…
Paletteki boya öbekleriyle sarmaş dolaş olan fırça, merdiven basamaklarını yavaş yavaş çıkan yaşlı adamın baston sesini bize duyururken; konakların ıssızlığını, taş duvarların ve eski vazodaki kurumuş güllerin suskunluğuna da tanık eder bizleri.Güzelliklerin iyilikle buluşması gibi hayaller desenlerle, desenler renklerle buluşur Sacide Yorulmaz Resim Atölyesinde.
Karşıyaka Belediyesi Sanat Galerisinde, Ressam Miray Yurtseven’in kişisel sergisinde tanışma olanağı bulduğumuz Ressam, Eğitimci, Resim Öğretmeni Sacide Yorulmaz ile kendi ismi ile anılan resim atölyesinde, bir söyleşi günü için söz aldığımızda gönülçelen bir sanat ortamında bizi ne gibi güzelliklerin beklediğini az çok kestirebiliyorduk. Birkaç gün sonra… Henüz demlenmiş taze çay kokusunu izleyerek kendimizi Sacide Yorulmaz Resim Atölyesinin kapısında buluverdik.
Sıcacık, sevecen ve şefkat yüklü ses tonuyla bizi karşılayan Sacide öğretmen ile resim sanatını, çağdaş eğitimi, kursları, atölye çalışmalarını konuştuk. Çocukluk ve ilk gençlik yıllarındaki sanatsal süreçleri anlattı Sacide Hanım. Sanat eğitimini, profesyonel deneyimlerini ve unutamadığı anılarını paylaştı bizimle.
1950 senesinin yılbaşı gecesinde Alaşehirli bir tüccarın çocuğu olarak dünyaya gelen Sacide Öğretmen, o gecenin aynı zamanda Kadir Gecesi olması nedeniyle doğumuna özel anlamlar yükleyen ailesini her zaman çok önemsediğini belirtirken sözcükleri tek tek ve özenle seçmesi dikkate değerdi.
Sacide Hocam, sizi tanımak istiyoruz. Bize çocukluğunuzu, o yılları ve Alaşehir günlerini anlatır mısınız?
Memnuniyetle… 1950, Alaşehir’de yılbaşı gecesi doğduğumu ve o gecenin Kadir Gecesi olduğunu biliyorsunuz. Lise son sınıfa kadar Alaşehir’de yaşadım. Biz dört kardeşiz. Pakize, Ben, Nahide ve Mustafa.
Bu arada; sevgili kardeşim Nahide’yi yakın zaman önce yitirdik. Bu acı hepimizi derinden üzdü. Babam Ahmet Uzal tüccar, annem Adile Uzal ise elişlerinde çok becerikli bir ev hanımıydı. O yıllarda Alaşehir’de bağcılık çok gözdeydi. Pamuk ve iğde üretilirdi. Babam 1965 yılına kadar pamuk, incir, iğde ticareti yaptı.Evimize yakınlığından dolayı ben Alaşehir 5 Eylül İlkokulunda okudum. Şimdi gurur ve saygıyla andığım ilk öğretmenim Niyazi Timuçin’i hiç unutamıyorum. Matematiği çok severdi. Resim, müzik ve beden eğitimi derslerinde bile bize matematik çalıştırırdı. Tarihi olayları harika anlatırdı, adeta o günleri yaşatırdı öğrencilerine. Mesleğinde yetkin bir değerdi diyebilirim.
Efendim, 1950’li - 60’lı yıllara tanıklık etmiş bir eğitimcisiniz, o dönemin sosyal yaşamından da söz edebilirseniz mutlu oluruz.
Elbette… Öncelikle belirtmeliyim ki; o dönemlerde insanların birbirlerine olan ilişkisi ekonomik çıkar ekseninde değil, içtenlik, sevgi ve saygı eksenindeydi. Söz ağızdan bir kez çıktığında mutlaka yerine getirilirdi. Büyüğe saygı, küçüğe sevgi her zaman geçerliliği olan bir değerdi. Toplumsal yasa gibi kabul edilen görgü kurallarına herkes mutlaka uyardı. Her taşra kasabasında olduğu gibi feodal yapının egemen olduğu bir kasaba kültürü de göze çarpıyordu fakat ne var ki; İzmir’e ve deniz kültürüne yakın olmamız bizim rahat bir soluk almamızı sağladı. Her yaz denize, halamızın yanına Narlıdere’ye gidiyorduk. Dolayısıyla İzmir kültürünü aldık, İzmir rahatlığını yaşadık. Yüzmeyi öğrendik, denizi ve çevre ilişkilerini öğrendik. Hayata bakışımız değişti. Bu saydıklarım belki de yaşamımızdaki önemli kazanımların başlıcası sayılabilir. Kasaba ve taşra kültüründe durumlar daha farklı oluyor. Bir örnek verecek olursam ablamın okumasındaki tek engel baskıcı kasaba kültürünün olumsuz etkisiydi. 60’lı yıllarda dilediğin zaman sinemaya bile gidemezdik. Çarşamba günleri sinema günümüzdü, o gün okul olmadığından öğleden sonra sinemaya giderdik ya da sosyal etkinlikler olurdu. Babamızdan izinsiz mümkün mü sinemaya gitmek... Yalvar yakar giderdik arkadaşlarımızla… Yazlık sinemaları da unutamıyorum, çiğdem çitleyip gazoz içtiğimiz yaz akşamlarını..
Yazları bağlara giderdik. Bağlarda kule dediğimiz bağ evleri vardı. Üzüm başta olmak üzere tüm sebze türleri yetişirdi bağlarımızda. Çekirge ve Peygamber Devesi yakalayıp sonra serbest bıraktığımız o günlerden kalma alışkanlık olsa gerek, toprakla, bağ ve bahçeyle uğraşmaktan bugün bile büyük haz duyuyorum. Ayrıca; kız arkadaşlarımla birimizin evinde toplanır plak çalar, müzik dinler, dans ederdik. Sosyalleşirdik kendimizce…Amcam hacı olduğu için plak ve pikap gibi dönemin yeniliklerine pek sıcak bakmazdı. O nedenle bizim evde radyonun dışında benzer aygıtlar yoktu. Haberler radyodan dinlenir ve sadece eve alınan günlük Yeni Asır Gazetesi okunurdu. Babamın eve asla sokturmadığı Ses, Hayat, Foto Roman, Resimli Roman, Tommiks ve Teksas’ı arkadaşlarımızla değiş tokuş yöntemiyle okurduk. İşte böyleydi o günler…
Sırası gelmişken benim için saygın ve önemli bir anımı daha paylaşmak isterim. Ortaokul 2. sınıfa devam ettiğim günlerdi. Babam evdeydi ve divanda yan uzanmış yatarken habersizce onun karakalem resmini çizdim. Beni fark ettiğinde; “Ver bakayım, ne yaptın?” dedi. Korku karışık resim kağıdını kendisine uzattığımda; “Aferin, güzel olmuş!” demesi beni resim konusunda yüreklendirmişti. Evdekileri yanına çağırdı ve resmi onlara mutlulukla gösterdi. Çok kısa zamanda güzel bir resim olmuştu.Öğretmen ödev vermese bile evde ne bulursam desenini çıkarırdım. Saksıdaki çiçek, bağdaki eşek vb.. Sonra öğretmenime götürürdüm. Beni takdir eder ve övgü dolu sözlerle gönlümü alırdı. Ben resim yapmayı hep sevdim.
Hocam, üniversite dönemini, resim sanatıyla daha fazla zaman geçirdiğiniz süreç olarak tanımlayabilir miyiz?
Özel bir çocukluk dönemi yaşadığınızı söyleyebilirim, ilkokulda hiç sanatsal etkinlikler oluyor muydu, oluyorsa halkın bu etkinliklere yaklaşımı nasıldı?
O yıllarda, daha çok sahne sanatları; tiyatro, piyes, skeçler, monolog vb. oyunlar “Müsamere” adı altında sergilenirdi. Tüm öğrenci velileri ve aileleri salonu doldururdu. 1960’ın Mayıs ayı içinde bir resim sergisi hazırlığına girişmiştik ama nereden bilebilirdik ki bizim serginin açılış tarihi olan 27 Mayıs 1960 günü ihtilal olabileceğini. Tüm hevesimiz kırılmıştı. Her okul kendi Okul Gecesini yapardı o yıllarda.
Resim Sanatıyla ilk merhabalaşmanız nasıl oldu, anlatır mısınız?
1963 yılında Alaşehir Ortaokuluna başladım. Hiç unutmam Akademi mezunu resim öğretmeni Enis Borat kendi yaptığımız tuvallere yağlıboya çalıştırıyordu. Evde, Pazar günlerimiz tuval hazırlamayla geçiyordu. Ders zamanı boyalarımızı tuvalimizi kapıp Alaşehir’in tepelerine çıkıp, desen çizip, boyayıp tekrar bir sonraki derse nasıl yetişebildiğimizi bugün bile merak ederim. Başarılı resimler okul salonlarındaki panolarda sergilenirdi. Yaptığın birçok resim o panolarda aylarca sergilendi. Resimle ilk tanışmam ve bu sanata karşı yönelmem o dönemde başlamış oldu.
Sacide Hocam, resme ilk başladığınız o yıllarda gene bu sanatla ilgili ve bizimle paylaşabileceğiniz bir anınız var mı?
Olmaz mı, var elbette anlatayım…Resim Öğretmenimiz Enis Borat evdeki bir objenin resmini yapmamızı ev ödevi olarak verdi. Ben de, evdeki konsolu çalışmayı düşündüm ve hazırlığımı yaparken İzmir’den bizde konuk olarak bulunan ahbabımız; “Gel ben sana güzel bir konsol çizeyim” dedi. Ve öyle bir konsol çizdi ki; şahane! Ertesi gün okula gidip öğretmenime konsol resmini gösterdiğimde bana; “Sen mi yaptın?” diye sordu. Ne diyeceğimi bilemiyordum. Karmaşık duygular içerisinde“Evet, ben çizdim” yanıtını verdim. Daha sonra Enis öğretmen, herkesten kendi elinin resmini çizmesini istedi. Yoğun bir telaş içerisinde sol elimin desenini çıkardım resim kağıdının üzerine. Öğretmen, uzunca baktıktan sonra; “Evet şimdi anladım konsol resmini sen yapmışsın” dedi. Tabi aradan uzun yıllar geçti ve ben, bir gün, gene Enis öğretmenime rastladığımda konsol resmini kendim yapmadığımı itiraf ederek masum da olsa minik yalanımın manevi yükünden arınmış oldum.
Anılar için teşekkür ederiz hocam. Alaşehir Ortaokulundaki öğreniminizi tamamladıktan sonraki süreci nasıl değerlendiriyorsunuz?
O yıllarda Alaşehir’de lise yoktu ama bir kız meslek lisesi yeni açılmıştı ve ben 1965 yılında Alaşehir Kız Meslek Lisesi resim bölümüne kaydımı yaptırdım. Zaten öğretmenim de resim bölümüne girmemi çok istiyordu, isabet olmuş. Resim Bölümü öğretmenim Özay Hanım da çok iyiydi. Üç yıl boyunca eşsiz güzellikte günler geçirdiğimi söyleyebilirim.
Olabilir, belki ama her dönemin kendine özgü zaman-mekân değişkenleri var. 1968-1969 Öğretim Döneminde Ankara Kız Teknik Yüksek Öğretmen Okulunu kazanarak üniversite hayatıma Ankara’da başladım. Okulumuz Beşevler semtindeydi. Hiç unutmam, birinci sınıftayken Alaşehir depremi olmuştu. Telefonlar kesilmişti. Bir süre babama ulaşamamış, telaşlanmıştım… Babam arayıp da sesini duyuncaya kadar da üzüntüyle karışık telaşım hiç bitmemişti. Haber alamamanın çaresizliği çok fena oluyor. Edebiyat, fizik, kimya, matematik, yabancı dil, sanat tarihi derslerini alıyorduk. Resim bölümü dersleri en çok zamanı alan derslerdi. Temel Sanat Eğitimi, kroki dersi, tezyinat, tekstil, iç mimari, moda tasarımı vb. derslerle çok yönlü bir eğitim alıyorduk. Değişik teknikler dersinde de ebru sanatı, baskı teknikleri, lavi, ağaç baskı, taş baskı, linol baskı teknikleriyle, suluboya, guvaş, yağlıboya, teknikleri tek tek öğretilmeye çalışılıyordu.
Ankara’da yurtta mı kalıyordunuz?
Evet, ilk yıl özel bir yurtta kalmıştım, sonraki yıllarda devlet yurduna geçtim. Öğretmenlerin 600 TL aldığı dönemde bize karşılıksız 350 TL burs ücreti bağlanmıştı. Ama koşul olarak, mezuniyet sonrası 6 yıl devlet için çalışmak zorunluluğu vardı.
Etkisinde kaldığınız, eğitimciliğinden ve sanatından etkilendiğiniz öğretmenleriniz oldu mu?
Ankara Kız Teknik Yüksek Öğretmen Okulu eğitim dönemindeki tüm hocalarım benim için saygın ve önemlidir ama etkisinde kaldığım ve beğendiğim hocalarım kroki dersimize giren Yurdagül Döl ve Tezyinat dersi hocam Mine Seçkinöz’dür.
Bugün çok daha ayrımında olduğum bir noktayı belirtmeden de geçmek istemiyorum. Gençken, “ne zaman lazım olacak ki?”düşüncesiyle üstünkörü edindiğimiz birçok bilginin bugün ne denli gerekli ve önemli olduğunu görüyorum. Gençlere sizin aracılığınızla seslenmek istiyorum; “Arkadaşlar araştırın, öğrenin ve bilgilenin… İnanın bana, öğrendikleriniz bir gün gerekecek ve yaşamınızı kolaylaştıracaktır. Öğretmenlerimizin anlattığı her şeyi dikkatle dinleyin… ”
Hocam, o dönemleri yakından deneyimlemiş biri olarak soruyorum; eğitim sürecinde resim malzemesi bulmakta zorlanıyor muydunuz?
Hem de nasıl zorlanma!.. Ortaokuldan itibaren yaşanan en büyük sıkıntıydı. Fırçalarımızı gazyağında temizliyorduk. Bir kapta Bezir yağı vardı. Yağlı boyalar iki sıkımlık küçük tüplerde… Pazar günleri tuval yapma günümüzdü. Bocuk tutkalları benmari usulü eritiyor üstübeçle karıştırıp mukavvaların üstüne sürerek kendimize tuval hazırlıyordum. Bir günde on tane gibi. Tuvali çatlamış arkadaşlar gelip benden tuval istiyorlardı, veriyordum… Özellikle orta öğrenimde, fırçamızı da kendimiz yapardık iş dersimizde. O yıllar öyleydi.
Üniversite yılları daha farklıydı elbette. Çok güzel dostluklar kurduk, arkadaşlarımız oldu. Öğretmenlerimiz anlayışlı ve iyiydi. Arkeoloji bölümünden yurt arkadaşlarımız olmuştu. Dolayısıyla Ankara Arkeoloji Müzesi Pazar günleri bizim mekânımız oldu. Okul ve derslerimin dışında çok hareketli bir öğrencilik yaşıyordum. Hiçbir kültürel etkinliği kaçırmıyordum adeta; tiyatro, sinema, opera, bale vb… Her fırsatta kitap okuyordum. Türk klasikleri, Rus klasikleri, Dünya Edebiyatından seçme romanlar vb… Ataç sokakta Devrim yurdunda kalıyordum. Bir yandan da bulvarlarda, caddelerde gösteriler, öğrenci olayları, tutuklamalar, çatışmalar, ölüm haberler… Karmakarışık bir Ankara’da eğitimimi tamamladım.
1972 Haziran ayında Artvin’e Artvin Kız Meslek Lisesine atamam oldu. 15 Temmuz 1972 tarihinde göreve başladım ve ilk maaşımı aldım.Artvin’den sonra 1973 yılında Turgutlu’ya atandım. Turgutlu Kız Meslek Lisesinde 3,5 sene Müdür Yardımcılığı yaptım. Daha sonra 1977 senesinde Müdür olarak Alaşehir Kız Meslek Lisesine atandım. 2 sene müdürlük yaptıktan sonra kendi arzumla müdürlükten ayrıldım. Çünkü; idareciliğin bana göre bir şey olmadığını biliyordum. Öğretmenliği sevdiğim için, genel müdüre kadar gidip görevden affımı rica ettim. İdarecilikte sevimliliğinizi bir şekilde yitiriyorsunuz, oysa bana insanların sevgisi gerek.
9 yıl Alaşehir’de kaldıktan sonra 1987 yılında, eşim Ali Ulvi Yorulmaz ile evlenerek İzmir’e geldim. Alsancak’ta İzmir 100. Yıl Olgunlaşma Enstitüsünde 10 yıl kadar çalıştım ve oradan da emekli oldum. Daha sonra yetişkin eğitimi, kurslar, atölye çalışmaları derken bugünlere geldik. Ahmet Sadık adında 29 yaşında bir erkek evladımız var.
Hocam, ressam olmak ile resim öğretmeni olmak arasındaki ayrımı nasıl açıklarsınız?
Sanatı ayrı tutarak, resim dersinde resim yapabilmeye öğrenilebilir bir olgu olarak bakıyorum ben. Resim tekniğini öğrenmek, ışık gölge ilişkilerini doğru çözümlemek, renk bilgisi konusunda donanımlı olmak, oran, denge ve kompozisyon bilgisiyle dolu olmak resim sanatının temelini oluşturur. Bunlar öğretilebilir ve öğrenilebilir bilgilerdir. Ressamlık; resim tekniklerinin tümünü kullanarak kişinin kendi gözlem ve duyumsamalarından yola çıkarak resimde kendi tarzını yaratabilme ve bunu resmin fiziksel koşullarıyla yoğurarak sanatsal sonuca ulaştırma eylemliliğidir diye açıklayabilirim.
Temel resim bilgisini kazandırdıktan sonra öğrencileri olabildiğince özgür bırakmak ve onları çeşitli kural ve kalıplarla kısıtlamaksızın sanatsal çabalarını sürdürmelerini olanaklı kılmak kendi tarzlarını yaratmada onlara olumlu katkı sağlayacaktır. Ben buna inanıyorum.
Öğretmen olanlar bilirler; müfredat diye bir şey vardır ve siz buna uymak zorundasınız. Kimi zaman müfredata uymadığımız haller olmuştur ama müfettiş korkusuyla çoğu zaman müfredata bağlı kalarak çalışmak zorunda olduk. Ha, şimdiki aklım olsaydı asla müfredata uymazdım. Öğrencileri sürekli eleştirirdik. Oysa, öğrenciye temel resim bilgisini kazandırıldıktan sonra özgür bırakılmalı ki içindeki sanatsal eğilimini, ruhunu tuvale yansıtabilsin. Resim bölümünü bitirdiği halde resim yapmaya cesareti olmayan birçok insan tanıyoruz. Yöntem, kural, tarz derken çocuklarımızı boğuyoruz farkında olmadan. Serbest olsunlar ki; değerlendirirken ruhlarını eserlerinde nasıl yansıtabilmişler bir görelim, bakalım. Değil mi? Benim doğru gördüğümü o eğri görebilir ve tablosunda eğri bir vazo çizebilir değil mi? Onu “Vazoyu neden eğri resmettin?” diye eleştiremem, eleştirmemeliyim de. O, öyle görmek istemiştir ve onu öyle yansıtmıştır bize...
Not:
Bu söylesi 27.02.2018 tarihinde
CİHAT TAŞKIN tarafından gerçekleştirilmiştir.
